YERÇEKİMİ PRENSİBİNİ ASIRLAR ÖNCE KEŞFEDEN BİLGİN: HÂZİNÎ
#1
Onikinci yüzyılda Türkistan’da yetişen yer çekimi ve terâ-zilerle alâkalı çalışmalar yapan fizik, astronomi ve matematik âlimidir. İsmi Abdurrahmân el-Mansûr el-Hâzinî olup, künyesi Ebü’l-Feth’tir. Fiziğin dinamik ve hidrostatik konularına ağırlık verip bilhassa hidrostatik üzerine yöneldi. Sıvıların yoğunlu­ğunu ölçme âletini keşfetti. Birçok katı ve sıvı cismin yoğun­luklarını son derece hassas ve bugünkü neticelere yakın bir şekilde tesbît etti. Yine Hâzinî, yoğunlukları ölçmek için aero-metre kullandı. Sıvı maddelerin yoğunluğunu hesâblama me­todunu ve cisimlerin hava içindeki ağırlıklarını hesâblamak için hikmet terâzisi denilen beş kefeli terâziyi geliştirdi. Hâzi­nî havanın ağırlığının bulunduğunu ve ölçülebileceğini ortaya koymakla, Toriçelli’den önce mes’eleyi ele almış ve incelemiş olmaktadır. Hâzinî, sıvılar gibi havanın da bir ağırlığı ve kal­dırma gücü bulunduğunu söyledi. Hâzinî’nin bu ve benzeri il­mî araştırmaları, barometrenin (basınç ölçme âleti) keşfedil­mesinde temel teşkil etmiştir. Böylece o, Toriçelli, Paskal, Boyle ve diğer batılı bilim adamlarına öncülük etmiş oldu ve Akışkanlar Mekaniği ilmini kurdu. Ayrıca, birçok ilmî deneyler sonunda bütün cisimlerin yerkürenin merkezine doğru, bir câzibe kuvveti (gravitasyon) ile çekildiklerini gösterdi. Bîrûnî’nin yaptığı araştırmayı geliştirerek, kütleler arasındaki çekim prensibini ortaya koydu. Bu konuyu eserinde şöyle anlatır: “Kuvvet, hacim, şekil ve âlemin merkezinden uzaklık bakı­mından birbirinin aynı olan cisimlerin ağırlıkları birbirlerine eşittir. Dünyânın merkezine muayyen uzaklıktaki ağırlığı bel­li olan her cismin, dünyânın merkezine olan uzaklığının fark­lılığına göre ağırlığı da farklıdır. Dünyânın merkezine olan uzaklık arttıkça, ağırlık da artar, yaklaştıkça hafîfler. Bu se­beple bir cismin ağırlığının diğer cismin ağırlığına nisbeti, on­ların dünyânın merkezine olan uzaklıklarının nisbeti gibidir.” Görüldüğü gibi yer çekimini Newton (1665) değil, ondan beş yüz elli sene önce yaşayan İslâm âlimi keşfetmiştir.

(Yeni Rehber Ansiklopedisi, 9.c, 37-38.s.)
  


Bu Konudaki Yorumlar
YERÇEKİMİ PRENSİBİNİ ASIRLAR ÖNCE KEŞFEDEN BİLGİN: HÂZİNÎ - Yazar: Serkan - 05/05/2020, 21:06

Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar:
1 Ziyaretçi