[Serkan]

Günümüzde yönümüzü bulmak için teknolojinin son
ürünlerinden (gps) den yararlanıyoruz. Gökyüzünü gözlem-
lemek için yine modern teleskoplar kullanıyoruz. Ama yüz-
lerce yıl öncesinde bu aygıtlar yokken atalarımız yıldızları
nasıl gözlemliyor, yönlerini nasıl buluyor, yıldızlar arasındaki
mesafeleri nasıl ölçüyor ve dağların yüksekliğini nasıl he-
saplıyorlardı? İşte tüm bunlar antik çağın belki de en önemli
aleti olan usturlap ile yapılıyordu.
Modern araştırmacılar, İslâm astronomisinin bu ana aleti-
nin teknik, sanatsal ve yazın bakımından, yüzyıllar boyunca
geçirmiş olduğu devasa gelişimi ve pek çok çeşidinin ol-
ması, Arap-İslâm döneminde kaydettiği gelişimin seviyesini
göstermektedir.
İslâm kültür çevresinden gelen usturlaplar ve Avrupa’da
yapılmış usturlaplar hakkında, genç ve ön yargısız bir araş-
tırmacının vardığı sonucu vermek yararlı olacaktır:
«İslâm kültüründen gelen parçaların incelenmesi, İslâm
alet yapımcılığının beni etkileyen ilerlemeleri ve alet yapım-
cılarının teknolojik yenilik güçlerini ispatlamaktadır. İslâm
kültür çevresinde yapılan aletler, daima çok yüksek astro-
nomik kullanılırlığı ve aynı zamanda ince sanatsal güzelli-
ği bünyelerinde birleştiren parçalar olarak görünmektedir.
Araştırma bugüne kadar kalan usturlaplar arasında bu genel
değerlendirmeye pek azının aykırı düşeceğini gösteriyor».
«Buna karşın, Avrupa usturlaplarında yüzyıllar boyu sü-
reklilik gösteren yüksek kalite eksikliği vardır. Bunların birka-
çı, usturlap imalinde yüksek bir seviyeye ulaşılmış olduğuna
tanıklık etmektedir. Buna karşın, el sanatı açısından yüksek
seviyeli görünen astronomi örneklerinden hiç de geri kalma-
yan diğer parçalar ise, icad edenlerinin elementer astronomi
bilgisi eksikliklerine tanıklık etmektedir. Bu, Avrupa’da ast-
ronomik bilginin gelişmesindeki ahenksiz durumu ve bu bili-
min Ortaçağ İslâm dünyasından alınma işinin eksiklik halini
yansıtmaktadır».
(Fuat Sezgin, İslâm’da Bilim ve Teknik Cilt 2, s. 79-80)